Akl-ı kül” ve “Nefs-i kül”ün izdivacı (birlikteliği)

Bu âlemlerin başlangıç oluşumları ve süregelmeleri, “Akl-ı kül” ve “Nefs-i kül”ün izdivacı (birlikteliği) ile mümkün olmaktadır.
Akl-ı kül Hakikat-İlâhiyye=Fail=tesir eden (âmir),
Nefs-i kül ise Hakikat-i Muhammediyye=Mef’ul=tesir edilen (memur) gibidir.
Akl-ı kül Ahadiyyet, Hakikat-i ilâhiyye mertebesi etken, Nefs-i kül ise Vahidiyyet, Hakikat-i Muhammediyye mertebesi edilgendir. Vahidiyyet ise kendinden sonraki mertebeye Akl-ı kül olur, ve kendinden sonraki mertebesi Nefs-i kül olur. Yani bir evvelki mertebe bir mertebeden tecellilerini alıyorken “Nefs-i kül, mef’ul, edilgen” mertebesi hükmünde iken, o tecellileri kendinden sonraki mertebeye aktarırken “Akl-ı kül, fâil, etken” mertebesi hükmünde olmaktadır. Böylece bir evvelki mertebeye göre mef’ul,edilgen,tesir alan mertebe olduğu halde bir sonraki mertebeye göre fâil, etken, tesir eden bir mertebe olmaktadır. (Bir mertebe bir itibara göre fâil, bir itibara göre mef’ul olmakta) Toprak, suyu,güneşi bünyesine alırken mef’ul (edilgen), sonra bütün bitkileri oluştururken de onların etkeni (verirken fâil)’dir.
Âlemdeki bütün oluşumların meydana çıkıp zuhur etmesi için bu 5 şeye ihtiyaç vardır, bunlardan biri noksan olursa o iş (fiil) ortaya çıkmaz:
(1) Fâil=etken=tesir eden (2) Mef’ul=edilgen=tesir alan (3) İsmi zaman=fiilin işin yapıldığı zaman (4) İsmi mekân=fiilin işin yapıldığı mekân=yer (5) İsmi âlet=fiilin işin yapıldığı takım=araç=âlet=cihaz ‘dır.

Nasıl müthiş bir oluşumdur ki; bunların hepsi Kûr’ân yazısı olan Arabi alfebede “mim” harfiyle başlamak-tadır. “mim” şekli itibariyle, baş tarafı Akl-ı küll’ü, gövdesi ve aşağı doğru olan uzantısı ise Nefs-i küll’ü İfade etmektedir. “mim” in kendisinde hem Akl-ı kül hem de Nefs-i kül mevcuttur. Bu bir harf dahi bütün âlemlerin 13 hakikati ve mim-i Muhammed-i üzere zuhur ettiğine şahid olarak yeter de artar bile.

Terzibaba Necdet Ardıç Uşşaki k.s.
“13 ve Hakikat-i ilâhiyye” Kitabı sayfa 33-34 civarı özetler